فیبروم‌ها توده‌های عضلانی هستند و منشاء آنها بافت عضلانی رحم است. حدود 95 درصد موارد این توده‌ها خوش‌خیم هستند و درصد بدخیمی در آنها خیلی کم است، اما این توده‌های خوش‌خیم گاهی مشکلاتی برای خانم‌ها ایجاد می‌کنند.
شیوع فیبروم رحمی بین جمعیت زنان زیاد است و در خانواده‌هایی که مادر یا خواهر فیبروم دارند، احتمال اینکه سایر خانم‌های هم ژنتیک با آنها فیبروم داشته باشند، زیاد است. با افزایش سن یعنی بعد از 45 سالگی نیز میزان شیوع افزایش پیدا می‌کند. البته در بعضی از خانم‌ها رشد فیبروم از سن بلوغ شروع می‌شود.
علل و عوامل ايجاد فيبروم
دليل قطعي بروز فيبروم رحمي مشخص نيست اما محققان به عوامل زير براي ايجاد فيبروم رحمي اشاره مي‌کنند:
• دلايل ژنتيک
• هورمون: گفته مي‌شود ترشح هورمون‌هاي استروژن و پروژسترون که رحم زن را براي حاملگي آماده مي‌کند ممکن است موجب رشد فيبروم هم بشود.
• عوامل شيميايي ديگر: بعضي از مواد که به نگهداري بافت‌هاي بدن کمک مي‌کنند، ممکن است سبب رشد فيبروم شوند.
• سن باروري
• وراثت: اگر مادر يا خواهر فرد به فيبروم رحمي مبتلا باشد، احتمال ابتلاي وي هم بيشتر مي‌شود.
• نژاد: تحقيقات نشان داده است که زنان سياه پوست بيشتر با خطر فيبروم مواجه هستند تا زنان نژادهاي ديگر. همچنين اين دسته از زنان بيشتر در سنين پايين‌تر دچار فيبروم رحمي مي‌شوند.
فیبروم‌ها چند نوع هستند؟
فیبروم‌ها انواع و اندازه‌های مختلف از چند میلی‌متری و منتشر تا فیبروم‌های بسیار بزرگ دارد. فیبروم‌های منتشر ممکن است باعث بزرگی رحم شود. گاهی هم فیبروم بزرگ است و باعث نامتقارن شدن رحم می‌شود. حتی در معاینه ممکن است توده‌های داخل شکم به‌دست بخورد. فیبروم‌ها در قسمت‌های مختلف رحم رشد می‌کنند.
1. فیبروم‌هایی که در لایه بیرون رحم قرار دارند. اگر اندازه این فیبروم‌ها از 5-4 سانتی‌متر بیشتر شود، بیمار ممکن است احساس درد و سنگینی در لگن داشته باشد ولی این نوع از فیبروم باعث افزایش خونریزی نمی‌شود.
2. فیبروم‌هایی که در لابلای عضلات رحم رشد می‌کنند. هر چقدر فاصله این فیبروم‌ها به مخاط رحم نزدیک‌تر باشد، احتمال افزایش خونریزی بیشتر خواهد شد.
3. فیبروم‌هایی که درست زیر مخاط رحم قرار دارند. این فیبروم‌ها «ساب موکوس» نام دارند و معمولا با خونریزی‌های شدید، درد زیاد هنگام عادت ماهانه و لکه‌بینی همراه هستند.
علامت فیبروم‌ها چیست؟
در معاینه و شرح‌حال، بیماران اغلب از خونریزی زیاد، درد شدید هنگام عادت ماهانه، لکه‌بینی و گاهی هم بزرگی شکم شکایت دارند، ولی برای تشخیص قطعی فیبروم سونوگرافی و گاهی هم ام‌آر‌آی کمک‌کننده است. در سونوگرافی تعداد، ابعاد و مکان فیبروم تشخیص داده می‌شود.
کدام فیبروم خطرناک است؟
بعضی از فیبروم‌های رحمی ممکن است رشد ثابتی داشته باشند و ماه‌ها و سال‌ها تغییری در آنها ایجاد نشود، اما بعضی از فیبروم‌ها رشد قابل‌ملاحظه‌ای دارند. معمولا این روند رشدی پزشکان را از این بابت که احتمال بدخیمی مطرح باشد، نگران می‌کند و چنین بیمارانی باید خیلی دقیق‌تر تحت کنترل قرار گیرند.
نحوه کنترل فیبروم
گاهی فیبروم آنقدر بی‌علامت است که بیمار اصلا به پزشک مراجعه نمی‌کند و فقط در سونوگرافی به‌طور اتفاقی کشف می‌شود. معمولا این بیماران هم بعد از کشف فیبروم بهتر است پیگیری شوند، مثلا هر 6 ماه تا یک سال یکبار برای انجام سونوگرافی مراجعه کنند. البته سونوگرافی‌های قبلی هم باید موجود باشد. اگر فیبروم ناگهان رشد سریعی پیدا کرد، حتما باید با جراحی برداشته و به آزمایشگاه پاتولوژی یا آسیب‌شناسی فرستاده شود.
فیبروم‌های بزرگ مشکل‌ساز هستند
موارد دیگری که ممکن است فیبروم برای بیمار مشکل‌ساز شود، بزرگی زیاد ( به شکل توده لگنی که ممکن است شبیه بارداری 4ماهه باشد) و دردهای شدید و فشار لگنی، فشار روی مجاری و حالب‌های ادراری، فشار روی روده و اشکال در دفع مزاجی و خونریزی زیاد و غیرقابل‌کنترل است، به نحوی که بیمار را دچار کم‌خونی می‌کند. درمان چنین فیبروم‌هایی خارج کردن آنهاست.
وقتی فیبروم باعث خونریزی می‌شود با عمل هیستروسکوپی یعنی با دوربین وارد رحم می‌شوند و فیبروم تراشیده و برداشته می‌شود.
فیبروم‌هایی که خارج از حفره رحم و مشکل‌ساز هستند باید با عمل لاپاراسکوپی(باز کردن دیواره شکم) برداشته شوند. اگر اندازه قابل‌ملاحظه نباشد و فیبروم در دسترس باشد می‌توان با عمل لاپاراسکوپی آن را خارج کرد.
فیبروم‌ها انواع و اندازه‌های مختلف از چند میلی‌متری و منتشر تا فیبروم‌های بسیار بزرگ دارد
آمبولیزاسیون فیبروم چیست؟
روش دیگری هم به نام آمبولیزاسیون وجود دارد که در آن پزشک از طریق عروق کشاله ران، کاتتر یا لوله‌های باریکی را عبور می‌دهد. این لوله‌ها به کمک دستگاه ایکس‌ری وارد شریان رحمی و عروقی که وظیفه خونرسانی به فیبروم را دارند، می‌شوند و ماده‌ای داخل رگ‌های خون‌رساننده به فیبروم می‌شود تا رگ را مسدود کند. درواقع، حالت آمبولی ایجاد می‌شود و با قطع خونرسانی تغذیه فیبروم قطع و اندازه فیبروم کوچک می‌شود. این کار در مراکز مجهز رادیولوژی که دارای تجهیزات لازم هستند، انجام می‌شود.
چه زمانی هیسترکتومی لازم است؟
وجود هر میومی به معنای هیسترکتومی یا خارج کردن رحم نیست. هیسترکتومی آخرین راه درمانی است و در مواقعی که رشد فیبروم بسیار زیاد است، فیبروم‌های متعدد وجود دارد، خونریزی زیاد است یا بیمار درد دارد و به هیچ یک از درمان‌های معمول جواب نمی‌دهد، هیسترکتومی ضرورت پیدا می‌کند. هیسترسکوپی باید زمانی انجام شود که خانم دیگر خواهان بارداری نباشد، مگر اینکه واقعا مورد اورژانسی دیگری مطرح باشد.
فیبروم بعد از یائسگی
رشد فیبروم‌ها با وضعیت هورمونی زن مرتبط است. به همین دلیل شیوع آنها در دوران باروری است و با یائسگی بسیاری از فیبروم‌ها از بین می‌روند یا بسیار کوچک می‌شوند. اگر فیبرومی بعد از سن یائسگی از نظر اندازه ثابت بماند یا بزرگ‌تر شود حتما باید با جراحی خارج و به آزمایشگاه آسیب‌شناسی فرستاده شود.
بارداری و فیبروم
با وجود فیبروم بارداری اتفاق می‌افتد ولی فیبروم‌هایی که در محل لانه‌گزینی جفت قرار دارند، ممکن است مانع بارداری یا باعث سقط جنین، زایمان زودرس و خونریزی در طول بارداری شوند. معمولا فیبروم‌ها در بارداری به‌دلیل افزایش هورمون‌های زنانه بزرگ‌تر می‌شوند و باید در هر سونوگرافی شکل و اندازه فیبروم بررسی شود. اگر خانمی فیبروم دارد و جفت به آن چسبیده یا کنار آن است، تشخیص آن مهم است. هرچه فاصله جفت از فیبروم بیشتر باشد، خطرهای احتمالی کمتر خواهد شد.
برداشت فیبروم هنگام سزارین
فیبروم‌ها توده‌های پرخونی هستند و در بارداری پرخون‌تر هم می‌شوند. عمل سزارین به تنهایی باعث از دست رفتن زیاد خون از بیمار می‌شود. اگر فیبروم در همین حین برداشته شود، میزان خونریزی بسیار شدیدتر خواهد شد و ممکن است نیاز به تزریق خون باشد و حتی سلامت مادر به خطر بیفتد.
حتی گاهی شدت خونریزی آنقدر زیاد است که پزشک برای نجات جان بیمار مجبور است رحم را خارج کند. اگر فیبروم کاملا دردسترس و پزشک هم مطمئن باشد خطری وجود ندارد می‌توان فیبروم را همراه با سزارین خارج کرد. خانم‌های بارداری که فیبروم دارند بهتر است زایمان طبیعی را انتخاب کنند، مگر اینکه فیبروم آنقدر بزرگ شده باشد که مانع عبور جنین از مجرای زایمانی شود. خانم‌هایی که فیبروم دارند، معمولا بعد از زایمان ممکن است خونریزی شدیدی داشته باشند. این افراد حتما باید تحت کنترل باشند تا خونریزی کنترل شود.
فیبروم‌های خبرساز
فیبروم‌ها توده‌های عضلانی هستند که به ندرت ممکن است رشد غیرعادی یعنی در حد چند کیلوگرم پیدا کنند، اما چند سال قبل از بدن یک زن هندی فیبرومی با وزن حدود 13 کیلوگرم خارج کردند. معمولا رشد فیبروم تا این اندازه در زنانی مشاهده می‌شود که دسترسی به پزشک و تجهیزات پزشکی ندارند یا به علت ترس و… دیر مراجعه می‌کنند. فیبروم‌های بزرگ می‌توانند به احشای لگنی مانند مجاری ادراری، کلیه‌ها، مثانه و روده‌ها فشار وارد کنند.
در این مواقع احتباس ادرار یا یبوست، درد، احساس سنگینی و… از علائم شایعی هستند که به دلیل فشار توده در لگن ایجاد می‌شوند. خانم‌ها باید بدن خود و تغییرات آن را بشناسند. بزرگی بی‌دلیل شکم می‌تواند علامت هشداری باشد برای اینکه احتمالا توده یا عارضه‌ای درون بدن وجود دارد. هرچقدر زودتر مراجعه شود، احتمال تشخیص زودتر و به دنبال آن درمان موفق‌تر خواهد بود. اواخر سال ٩۴ هم در کرج توده ای ١٠ کیلویی از بدن خانم ۴۵ ساله‌ای در آوردند.این فیبروم بزرگ با جراحی نفس‌گیر ٢ ساعته تیم جراحی از بدن بیمار خارج و خیلی خبر ساز شد.
سیر تحولات درمان فیبروم
طی 50 سال گذشته، پیشرفت های بسیاری در زمینه جراحی فیبروم داشته ایم. قدیم ها اگر بیمار می پرسید حین عمل ممکن است رحم به کلی برداشته شود، حتما جواب پزشک این بود که بله، امکان دارد اما امروزه با سونوگرافی های پیشرفته سه بعدی واژینال در حد بسیار دقیق می توان پیش بینی کرد طی عمل، جراح با چه شرایطی روبرو خواهدشد و احتمال برداشتن رحم زیاد است یا نه.
همچنین قدیم ها بین پزشکان و همچنین بیماران چنین تصوری بود که اگر کسی عمل فیبروم رحمی شود احتمال بسیاری وجود دارد که چسبندگی های شدید پیدا کند و متعاقب آن اصلا باردار نشود. امروزه دیگر این موضوع به شدت و حدتی که در گذشته بود، نیست زیرا تکنیک های عمل فرق کرده و امکانات و راه هایی برای جلوگیری از چسبندگی پیدا شده است.
جراحی با لاپاروسکوپ
اتفاق دیگری که در 20 سال گذشته افتاده، عمل جراحی با لاپاراسکوپ است. متاسفانه این تصور اشتباه در بیماران پیدا شده که همه فیبروم ها را می شود با لاپاراسکوپی عمل کرد، عمل خیلی راحت تری برای بیمار است و چسبندگی هم ایجاد نمی شود. مطالعات نشان داده اند این تصور درست نیست.
اول اینکه هر فیبرومی را با لاپاراسکوپ نمی شود عمل کرد، دوم اینکه هر جراحی هم نمی تواند با لاپاراسکوپی عمل فیبروم انجام دهد زیرا اصلا کار ساده ای نیست و اگر درست انجام نشود ممکن است عوارض آن از عمل باز هم بیشتر باشد و این طور هم نیست که با لاپاراسکوپی چسبندگی ایجاد نمی شود. همچنین به دلیل دیگری که طی 2 سال گذشته متوجه آن شده اند عمل فیبروم به کمک لاپاراسکوپ کمتر انجام می شود.
جراحی با هیستروسکوپ
یک تحول بسیار مهم و باارزش، عمل فیبروم های داخل رحم به کمک هیستروسکوپ است. اتفاقا این فیبروم ها، حتی وقتی کوچک هم هستند، بسیار مشکل آفرینند. خونریزی های شدید، ترشح، سقط و نازایی و حتی بدخیم شدن در این فیبروم ها بیشتر از انواع دیگر است.
در گذشته که هیستروسکوپی و دیدن مستقیم فیبروم و برداشتن آن به کمک هیستروسکوپ وجود نداشت، درمان این فیبروم ها بسیار سخت بود، اما امروزه با وجود هیستروسکوپ درمان بسیار راحت تر شده است. متاسفانه، این امکان در دسترس همه جراحان زنان نیست و هم نیاز به دستگاه دارد و هم مهارت و آموزش پزشک. مجموع مسائل گفته شده توجه پزشکان را به سمت پیدا کردن دارو یا روش های دیگر غیرجراحی برای درمان فیبروم کشاند.
همه فیبروم ها اساسا به درمان؛ چه جراحی، چه دارویی، نیاز ندارند
درمان های دارویی
حدود 25 سال پیش، دارویی ساخته شد که می توانست هورمون هایی که از غده هیپوفیز برای تحریک تخمدان ها ترشح می شود، مهار کند. در نتیجه تخمدان 2 هورمون مهمش یعنی استروژن و پروژسترون را نمی ساخت. یعنی، ایجاد یک حالت یائسگی دارویی. تصور بر این بود که استروژن است که باعث رشد فیبروم می شود و اگر ساخت استروژن مهار شود، فیبروم کوچک خواهد شد و همین طور هم بود. از 20 سال پیش، این دارو به صورت آمپول های تزریقی در ایران وجود داشت و به وفور در فیبروم ها به صورت تزریق ماهانه استفاده می شد و می شود.
فیبروم رحمی، مشکل 40 درصد زنان
اوایل تصور بر این بود که این دارو چیزی شبیه معجزه است، اما به تدریج مشخص شد این طور هم نیست. اولا نمی توان برای مدت طولانی یک خانم را به حالت یائسگی برد زیرا علائم یائسگی مثل گرگرفتی، پوکی استخوان و عوارض دیگر ظاهر خواهد شد که ممکن است آزاردهنده باشد. پس باید برای کوتاه مدت از این دارو استفاده کرد.
دیگر اینکه بعد از پایان دوره درمان، مثلا 4 تا 6 ماه، فیبروم سریع به اندازه قبلی خود بر می گردد حتی گاهی اوقات بزرگ تر از اولش می شود و بالاخره اینکه وقتی عمل جراحی همان فیبروم ضروری می شود، نه تنها عمل ساده تر نمی شود، بلکه سخت تر هم می شود. در کشور ما این دارو همچنان بسیار زیاد برای فیبروم ها استفاده می شود. تا اینکه در سال 2009 یعنی حدود 7 سال پیش، داروی Esmya در اروپا به عنوان درمان فیبروم مورد تایید قرار گرفت و در سال 2010 هم سازمان غذا و داروی آمریکا این دارو را مورد تایید قرار داد؛ دارویی که اگرچه فعلا در ایران نیست اما احتمالا به زودی وارد بازار دارویی ما نیز می شود. این دارو یک قرص است که بیمار باید روزانه مصرف کند.
مطالعاتی که در مورد این دارو انجام شده به این صورت بوده که به مدت 3 ماه دارو تجویز شده، بعد برای مدتی قطع شده و مجددا 3 ماه دیگر و تا 4 دوره متناوب استفاده شده است. نتایج به طور واضح از داروی تزریقی ای که ما در اینجا داریم، بهتر بوده است. البته هنوز صحبت اینکه این دارو به کلی فیبروم را از بین ببرد، نیست و هم چنین برای فیبروم های خیلی بزرگ مثلا اندازه بالای یک رحم 4 ماهه، مصرف نشده است. اما در مجموع امکان بسیار باارزشی برای درمان علائم فیبروم و بالا بودن کیفیت زندگی گروه زیادی از خانم هاست.
شایع ترین علایم فیبروئید های رحمی شامل موارد زیر می باشد :
– خونریزی های غیر طبیعی و زیاد در عادت ماهانه
– درد و فشار در ناحیه لگن
– طولانی بودن خونریزی های ماهانه
– خونریزی بین دوره های قاعدگی
– بزرگ شدن شکم
– کمردرد
– پا درد
– درد در حین رابطه جنسی با همسر
اگر علایم ذکر شده را دارید، باید فورا به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید و وضعیت خود را بگویید.
متخصص زنان آزمایش های لازم را جهت اثبات قطعی فیبروئید رحمی تجویز می کند.برای این منظور لازم است که معاینات ناحیه لگن توسط پزشک انجام گیرد. همچنین داخل رحم شما بررسی و معاینه می شود.برای بررسی بیشتر سونوگرافی انجام می گیرد تا تعداد و اندازه و محل فیبروئیدهای رحمی مشخص شود.
همچنین ممکن است بنا به صلاحدید پزشک متخصص، آزمایش هایی نظیر سی تی اسکن و ام آر آی نیز انجام گیرد تا از وجود فیبروئید های رحمی مطمئن شوید.آزمایش خون و ادرار نیز در صورت لزوم تجویز می شود.متخصص زنان پس از بررسی تمام آزمایش های لازم و در صورت قطعی شدن فیبروئید های رحمی، راه های درمانی لازم را به بیمار ارائه می دهد.
توصیه ها
اگر فیبروئید رحمی در شما تشخیص داده شد، به توصیه های زیر عمل کنید:
1- نباید خودتان را سرزنش کنید ، بلکه باید بدانید که هنوز علت قطعی ایجاد فیبروئیدهای رحمی معلوم نیست، اما راه های درمانی برای آن وجود دارد.
2- اگر دچار هر گونه درد شدید و مداوم گشتید، حتما با پزشک خود در میان بگذارید.
3- افرادی که دچار فیبروم های رحمی می شوند، معمولا خونریزی های قاعدگی نامنظم دارند و در بین پریودهای خود، خونریزی می کنند. بنابراین توصیه می شود که حتما وسایل لازم مانند نوار بهداشتی را همیشه همراه خودشان داشته باشند تا در صورت نیاز، دچار سردرگمی نشوند.
4- اگر فردی هستید که به فیبروم های رحمی مبتلا هستید و می خواهید برای باردار شدن اقدام کنید، حتما در نظر داشته باشید که ممکن است مدتی طول بکشد تا حاملگی رخ دهد. این گفته اشتباه است که همه افرادی که دارای فیبروم های رحمی هستند، نمی توانند حامله شوند. اگر تحت نظر پزشک باشید، احتمال حاملگی در شما افزایش می یابد.
آمارها نشان می دهد که بسیاری از افرادی که فیبروم های رحمی داشتند، توانستند باردار شوند و بارداری موفقی هم داشته اند.
5- معاینات دوره ای را فراموش نکنید. به این دسته از افراد توصیه می شود که هر سه تا شش ماه یک بار به پزشک متخصص زنان مراجعه کنند. این پیگیری ها به این دلیل انجام می شود تا معلوم شود که آیا فیبروم بزرگ شده یا نه و یا اینکه آیا فیبروم جدیدی به وجود آمده است یا نه.
6- ممکن است احساس پری مثانه و دفع ادرار کنید و مدام به سرویس بهداشتی بروید، زیرا ممکن است فیبروم بزرگ شده و به مثانه فشار وارد کند و شما احساس پری مثانه کنید.
7- فیبروم های رحمی به دلیل ایجاد خونریزی و یا ایجاد درد در حین مقاربت جنسی، ممکن است تغییراتی را در رابطه جنسی شما با همسرتان ایجاد کنند. بنابراین حتما از پزشک خود در این خصوص راه کارهای لازم را جویا شوید.
8- بسیاری از فیبروم های رحمی نیاز به عمل جراحی ندارند. تخمین زده می شود که حدود 20 درصد از زنان زیر سن 50 سال، به فیبروم رحمی مبتلا هستند که بیشتر آنها بدون نیاز به جراحی، زندگی سالمی دارند و می توانند باردار شوند.
9- در صورت مشاهده هر گونه تغییر در وضعیت جسمی خود حتما به پزشک مراجعه کنید.
10- افراد مبتلا به فیبروم رحمی به دلیل خونریزی زیاد قاعدگی، آهن زیادی از دست می دهند. بنابراین رژیم غذایی آنها باید سرشار از آهن باشد و در صورت صلاحدید پزشک از قرص آهن استفاده کنند.
11- از مصرف قرص های ضد بارداری که حاوی مقادیر زیادی هورمون استروژن هستند، جدا خودداری کنید.
12- اگر وجود فیبروم در شما اثبات شد، برای تایید غیر سرطانی بودن آن، آزمایش های لازمی را که پزشک تجویز می کند، انجام دهید.
13- اگر فیبروم رحمی به سرعت رشد کند و بزرگ شود، حتما باید بررسی های بیشتری را در خصوص سرطانی بودن آن انجام داد.
14- اگر فیبروم در مکانی از رحم قرار گرفته باشد که مانع از بارداری شما شود، می توان بسته به شرایط و صلاحدید پزشک، آن را با روش های دارویی یا جراحی برداشت.
