کبد چرب چیست؟ علایم و راه های درمان
کبد یکی از مهمترین اعضای حیاتی بدن است که وظایف مختلفی مانند ذخیره مواد قندی و گلیکوژن، تصفیه خون و تولید برخی آنزیم ها را بر عهده دارد که انجام کلیه این کارها برای ادامه حیات ضروری هستند. کبد بزرگترین غده بدن است که همین بزرگی و ظرفیت بالای آن باعث می شود که آسیب کبدی دیر ظاهر شود که متاسفانه دیرظاهر شدن این بیماری سبب می شود که نتوان اقدامات موثری برای درمان آن انجام داد.
كبد چرب چگونه در بدن ایجاد می شود؟
كبد چرب در اثر رسوب و تجمع بیش از حد چربی در بافت كبد در شرایطي ایجاد مي شود كه كبد در شكستن چربیها مشكل داشته باشد. به همین دلیل ذرات چربي در بافت هاي كبدي تجمع پیدا مي كند. در نتیجه، اختلالاتی در فعالیت طبیعی كبد به وجود می آورد. در حال حاضر 30 تا 40 درصد بیمارانی كه به متخصصان مراجعه می كنند به نحوی كبد چرب در آنها دیده می شود.
علایم كبد چرب
بیماری های كبدی مانند هپاتیت و كبد چرب در مراحل اولیه هیچ نشان های برای تشخیص ندارند. بنابراین، بیماران از شرایط خود بی اطلاع هستند تا وقتی كه پس از گذشت زمان و وخیم شدن وضعیت كبد تاثیرات منفی بر عملكرد آن مشخص می شود. وقتی كبد چرب منجر به هپاتیت می شود كبد متورم می شود و بیمار در ناحیه فوقانی و راست شكم احساس فشار و سنگینی می كند
انواع كبد چرب
کبد چرب غیر الکلی :
اینكه چربي در بافت كبدي جمع شود طبیعي نیست اما این تجمع همواره باعث آسیب رساندن به سلامت نمي شود. به همین دلیل ممكن است میزان چربي كبد اضافه شود اما مشكلي به وجود نیاورد . این شكل از كبد چرب شایع ترین انواع این بیماري است.
هپاتیت ناشی از کبد چرب :
در برخي از موارد ممكن است چربي جمع شده در كبد سبب ایجاد التهاب در كبد فرد شود .این التهاب مي تواند عملكرد طبیعي كبد اختلال ایجاد كند و شرایط دشوارتري را ایجاد نماید.
کبد چرب مرتبط به سیروز کبدی :
التهاب كبدي ممكن است به جراحت كبدي منجر شود.ممكن است در چنین شرایط جراحت آنچنان حاد باشد كه كبد نتواند كار خود را انجام دهد و در نتیجه نارسایي كبدي ایجاد كند.
- افراد بی تحرک و علاقه مند به غذاهای آماده و فست فودها
- افراد چاق و دچار اضافه وزن
- افراد مبتلابه دیابت
- افراد مبتلا به چربی خون بالا
- مصرف بی رویه و بی قاعده ویتامین A
سایز عوامل تاثیر گذار در اختلالات کبدی
-مقاومت به انسولین :
بدین معنا که بدن نمی تواند قند را به طور طبیعی مورد استفاده قرار دهد. به طور طبیعی لوزالمعده پس از خوردن مواد قندی، با ترشح
هورمون انسولین سعی می نماید که قند اضافی موجود در خون را به سلول های عضلانی و کبد وارد نماید.
در وضعیت مقاومت به انسولین، حساسیت گیرنده های سلولی انسولین کاهش می یابد، در نتیجه بدن برای ثابت نگه داشتن سطح قند خون نیاز به ترشح انسولین بیشتری خواهد داشت. در صورت ادامه ی این روند، در نهایت میزان قند خون افزایش یافته و فرد مبتلا به دیابت می گردد.
– تغییر در روند تولید چربی در بافت کبد
– عمل های جراحی که مسیر معده ، یا روده و یا هر دو را کوچک می نمایند، از قبیل عمل جراحی بای پس روده.
– استفاده طولانی مدت از لوله های روده ای برای تغذیه که معمولا پس از عمل جراحی استفاده می شوند.
علل متفرقه ابتلا به کبد چرب:
مسمومیت با برخی سموم و حلال ها مصرف خوراکی برخی داروها مثل:
تتراسیکلین،
اسیدوالپروئیک و آمیودارون و مواد کورتو ندار،
استروژن های صنعتی
و بعضی از داروهای کنترل سرطان.
یکی از مهمترین علل بروز بیماری کبد چرب، بیماری دیابت یا بیماری افزایش غیرطبیعی قند خون است. دیابت یا بیماری قند یکی از بیماری های شایع در جهان محسوب می شود.
بیماری دیابت به دو دلیل در بدن ایجاد می شود؛
یکی اختلال یا نقص در هورمون انسولین – که از غده لوزالمعده انسان ترشح می شود-
و دوم اختلال در جذب و مصرف انسولین توسط سلول بدن به دلیل مقاومت به آن است
اگر سطح گلوکز خون به علل مختلف به طور غیرطبیعی بالا باشد، بیماری دیابت با علایم و نشان ههای مانند پرادراری و دفع ادرار بیش از اندازه در شب، نوشیدن مایعات زیاد برای رفع تشنگی شدید و خستگی مفرط بروز می کند.
دیابت انواع مختلفی دارد که شایع ترین انواع آن، دیابت نوع اول یا دیابت وابسته به انسولین است که در اثر ترشح نشدن انسولین ایجاد می شود و بیشتر در کودکان، نوجوانان و به طور کلی در افراد زیر 30 سال شایع است
دیابت اگر به خوبی کنترل نشود، عوارض متعددی را برای بیماری ایجاد می کند. یکی از این عوارض کبد چرب است.
کبد چرب در دیابت نوع یک شایع نیست ولی در نیمی از مبتلایان به دیابت نوع دو دیده میشود. علت ترشح چربی در کبد مبتلایان به دیابت قندی نوع دو، افزایش اسیدهای چرب با منشأ غذایی و متابولیسم مواد نشاسته ای و تبدیل آنها به اسیدهای چرب است
دیابت بیماری است که در حال حاضر قابل درمان نیست ولی قابل کنترل است. با کنترل این بیماری از عوارض آن جلوگیری می شود. هدف از درمان این بیماری، حفظ قند خون در دامنه طبیعی است و یکی از رو شهای درمانی آن، کنترل رژیم غذایی است. اگر چاق هستید، کم تحرک هستید و سابقه ابتلا به دیابت در خانواده به ویژه مادر و پدر دارید در معرض ابتلا به کبد چرب هستید.
در کودکان
بیماری کبد چرب کودکان رایجترین بیماری کبدی در بچه ها است. تقریباً ۱۰% کودکان عمدتاً به دلیل چاقی بیش از حد به بیماری کبد چرب غیرالکلی دچار میشوند. تخمین زده میشود که از هر ده کودک یک نفر اضافه وزن دارد. برآوردی که ظرف یک دهه گذشته حدوداً سه برابر شده است. بیماری کبد چرب در میان تقریباً ۳% از کودکان و ۲۲ تا ۵۳ درصد از کودکان چاق رواج دارد. بروز این عارضه در کودکان از سن چهارسالگی شروع میشود و احتمال ابتلا به آن با بالا رفتن سن فزونی مییابد، بنابراین در میان نوجوانان درصد شیوع بالاتری دارد. به علاوه دختران بیش از پسران به این بیماری دچار میشوند.
در بارداری
چربی به ندرت در کبد مادران طی دوران بارداری انباشته و باعث بروز کبد چرب حاد بارداری می شود و خیلی به ندرت زندگی مادر و جنین را در معرض خطری جدی قرار میدهد و به از کار افتادگی کبد، کلیه، عفونت شدید یا خونریزی میانجامد. دلیل این امر کاملاً مشخص نیست، اما احتمالاً هورمونها بدون تأثیر نیستند.
پس از تأیید تشخیص کبد چرب حاد حاملگی، پزشکان سعی میکنند تا هر چه سریعتر نوزاد را از رحم مادر خارج کنند. پس از آن هر چند مادر به مدت چند روز تحت مراقبتهای ویژه قرار میگیرد، اما عملکرد کبد غالباً ظرف چند هفته به حالت طبیعی برمیگردد.
تشخیص
همانطور که پیشتر اشاره شد، انباشت چربیهای مازاد در سلولهای کبد موجب التهاب درونی و آسیب دیدن سلولها میشود. آنزیمهای کبدی موجود در این اندام عملکردهای معینی را بر عهده دارند و زمان بروز آسیب در جریان خون آزاد میشوند. در آزمایشهای معمول خون افزایش آنزیمهای کبدی مشخص میشود و در نتیجه احتمال داده میشود که فرد به بیماری کبد چرب مبتلا شده است.
سپس با انجام آزمایشهای تصویر برداری عارضه کبد چرب تشخیص داده میشود که در صورت ابتلا به آن، کبد در سونوگرافی روشن دیده میشود یا اکوژنیسیتهاش افزایش مییابد و در سی. تی. اسکن تراکم آن کمتر به نظر میآید. با این حال در این روشهای تشخیصی شدت و نوع بیماری مشخص نمیشود و با ارزیابی نتایج آنها نمیتوان پی برد که آیا عارضه موضعی است یا انتشار آن در تمام این اندام شروع شده است. نمونه برداری از کبد بهترین گزینه برای انجام تشخیص کبد چرب است. نمونهبرداری به صورت یک عمل بسته و با حداقل تهاجم تحت بیحسی موضعی انجام میشود، سوزن ظریفی برای بیرون کشیدن نمونه از محتویات و بافتهای کبد وارد بدن میشود و سپس نمونه به دست آمده به دقت با استفاده از میکروسکوپ برای تعیین وجود چربی داخل آن بررسی میشود.
درمان
بیمار و پزشک به کمک یکدیگر برنامهای را برای تغییر سبک زندگی تدوین میکنند. تغذیه و رژیم غذایی مناسب کبد چرب، افزایش فعالیت جسمی و ورزش کردن و مصرف داروی کبد چرب در صورت لزوم برای کنترل میزان کلسترول و قند خون عاملهای خطری را به حداقل میرساند که تصفیه چربی سلولهای کبد را به دنبال دارد.
- کاهش وزن: باید به شیوهای مناسب و سالم انجام شود، حذف وعدههای غذایی و گرسنه ماندن برای مدتی طولانی صرفاً مشکل کبد را تشدید میکند. اما با پیگیری برنامه ورزشی منظم و سالم میتوان به تدریج به وزن مطلوب رسید.
- انتخاب مواد غذایی مناسب: بیماران مبتلا به کبد چرب باید رژیم غذایی خود را محدود کنند. غذاهای پرچرب شامل فراوردههای لبنی پرچرب و گوشت قرمز باید کاملاً از برنامه غذایی حذف شود. از مصرف هر گونه محصولات غذایی فرآوری شده و غلات خودداری شود. توصیه میشود رژیم غذایی با مواد قندی و نمک پایین رعایت شود و میوهها و سبزیجات خام بیشتری در وعدههای غذایی روزانه گنجانده شود تا آب بدن کم نشود.
- قطع مصرف داروهای مشکلساز: مصرف داروهایی که تأثیر نامطلوب و منفی بر کبد چرب دارند باید متوقف شود و داروهایی کمخطرتر جایگزین آنها گردد.
- ورزش کردن: کاهش چربی شکم به کمک ورزش کردن برای بیماران مبتلا به کبد چرب مفید است. دنبال کردن برنامه ورزشی روزانه وزن بدن را در حد مطلوب نگه میدارد و مانع بروز بسیاری از عارضهها میشود.
بااین وجود، بعضی از اختلالهای مرتبط با کبد چرب مانند کلسترول بالا، افزایش قند خون و چاقی را تنها میتوان با مداخلههای دارویی به صورتی کارآمد درمان کرد. اگر این اختلالها تحت کنترل درنیایند، هر گونه تلاش در جهت درمان بیماری کبد چرب تلاشی بیهوده و محکوم به شکست است. بنابراین داروهایی مانند متفورمین برای درمان دیابت مقاوم به انسولین، داروهای استاتین برای مدیریت کلسترول بالا و داروهای رفع معضل چاقی تجویز میشوند.
رژیم غذایی
یکی از عوامل مهم در درمان بیماری کبد چرب پرهیز از غذاهای مضر می باشد. در ادامه بعضی از رژیم های غذایی مؤثر در درمان کبد چرب شرح داده میشوند:
- پرهیز از کربوهیدراتهای بد مانند شکر و آرد تصفیه شده، نان سفید، انواع شیرینی، سودا و دیگر غذاهای تصفیه یا فرآوری شده. این مواد به تریگلیسرید، نوعی از چربی که درون کبد انباشته میشود، تبدیل میشوند.
- مصرف کربوهیدراتهای سالم مانند محصولات فرآوری نشده و سبوسدار، سبزیجات (مانند فلفل و…)، میوهها (مانند گوجه فرنگی، توت فرنگی، انار، لیمو ترش و…) و حبوبات.
- پرهیز از چربی بد. چربیهای بد چربیهای اشباع شده و ترانس هستند. مصرف گوشتهای پرچرب مانند گوشت گاو، بره، خوک و مرغ با پوست، لبنیات پرچرب، کره، پنیر، بستنی خامه و… مضر است. میزان چربیهای ترانس را میتوان به راحتی با خوددرای از مصرف دوناتها، کیکها، مافینها، کلوچهها و شیرینیهای صنعتی، تنقلات بسته بندی شده مانند چیپس، مارگارین، غذاهای سرخ شده و آماده، آب نبات و… کاهش داد.
- مصرف چربیهای خوب یا چربیهای اشباع نشده مونو(یگانه) و پلی (چندگانه) چربیهای سالم به شمار میروند و یکی از موارد مورد توجه در درمان بیماری کبد چرب می باشد. برای آشپزی از روغنهای سرد فشاری و اسیدهای پرب دارای امگا ۳ استفاده کنید. رون زیتون، روغن کانولا، روغن آفتابگردان، روغن بادام زمینی و روغن کنجد از روغنهای خوب به شمار میآیند. آووکادو، زیتون و خشکبار (بادام، بادام زمینی، فندق و…) بیشتری مصرف کنید. موارد اشاره شده در دستهی چربیهای اشباع نشده مونو قرار میگیرند، از چربیهای اشباع نشده پلی میتوان روغن دانه سویا، روغن ذرت، روغن گلرنگ، گردو، تخمه کدو و آفتابگردان، کنجد، بذر کتان، ماهیهای چرب مانند قزلآلا، آزاد، تون، اسقومری، ساردین، شیر سویا و توفو را برشمرد. به خاطر داشته باشید که اگرچه چربیهای خوب سالم و خوب هستند، اما مانند هر چیز دیگری با زیادهروی در مصرف خاصیت بد پیدا میکنند.
- شکر و نمک کمتری استفاده کنید، مصرف این دو ماده موجب تشدید بیماری کبد چرب می شود. برای شروع میتوانید آب لیمو یا سرکه به غذا اضافه کنید تا غذا با نمک کمتر همچنان طعم دلخواه داشته باشد. از عسل ارگانیک و طبیعی به جای شکر تصفیه شده استفاده کنید.
- هنگام پخت غذا، از افزودن ادویههایی مانند زردچوبه و زیره سبز غافل نشوید چون تأثیر فوقالعادهای در درمان کبد چرب دارند.
- ویتامین E به عنوان یک آنتی اکسیدان از بدن در برابر آسیبهای رادیکالهای آزاد محافظت میکند. این تأثیر حفاظتی به ویژه برای کبد بسیار مفید است چون رادیکالهای آزاد در طول فرایند سمزدایی طبیعی تولید میشوند.
- کربوهیدراتهای تصفیه شده مانند برنج سفید، نان سفید، ماکارونی و رشته و پاستا را باید از رژیم غذایی کاملاً حذف کرد.
چون غذاهای فراوری شده و آماده حاوی چربیهای مضر بیشتری هستند، باید از مصرفشان اجتناب کرد. برشتوکهای صبحانه نیز فراوری شده و بنابراین ممنوع هستند. همچنین چون محصولات صنعتیای مانند کیک، کلوچه، بیسکویت، پفک و…برای آماده شدن و پخت نیاز به چربی بیشتری دارند، باید از برنامه غذایی بیماران مبتلا به بیماری کبد چرب حذف شوند.
پیشگیری
با در پیش گرفتن سبک زندگی سالم میتوان وزن بدن را در حد مطلوب نگاه داشت و از یکی از عاملهای اصلی بروز بیماری کبد چرب، یعنی چاقی، جلوگیری کرد. از یاد نبرید که ورزش و رژیم غذایی سالم دو مؤلفهی مهم تمام برنامههای کاهش وزن محسوب میشوند. در پایان پیشنهادهایی جهت پیشگیری از ابتلا به بیماری کبد چرب ارائه میشود:
- انتخاب سبک زندگی سالم
- پیگیری یک برنامه تدریجی و مستمر کاهش وزن در صورت لزوم
- رعایت رژیم غذایی متعادل سرشار از فیبر و دارای چربیهای اشباع شده کمتر
- به حداقل رساندن مصرف شکر، کاهش مصرف غذاهای سرخ کردنی
- گنجاندن ورزشهایی مانند پیادهروی، شنا، باغبانی و نرمشهای کششی در برنامه روزانه، حداقل چهار روز در هفته.
- مصرف نکردن مشروبات الکلی
بیماری کبد چرب در چند دهه اخیر شیوع زیادی پیدا کرده است، یکی از دلایل عمده آن عدم مصرف مواد غذایی مناسب و اضافه وزن می باشد. علایم بیماری کبد چرب جز در موارد شدید بروز نمی یابد، و بیماری در مراحل اولیه هیچ علائمی ندارد. این بیماری در هر سنی حتی در کودکان نیز ممکن بروز پیدا کند. درمان این بیماری عمدتا با برطرف کردن علت و رژیم غذایی مناسب می باشد.